Ans en Martin

Rijstoogst

We zijn deze week in Kampong Cham voor het jaarlijkse VSO Cambodja overleg. We vertrekken op woensdagochtend en arriveren zaterdagavond opnieuw in Stung Treng. Aangezien we graag op zondag een blog publiceren is er weinig tijd om een stukje te schrijven over deze bijeenkomst. Wel kunnen we melden dat het een geslaagde bijeenkomst is geweest. Inspirerend maar zeker ook gezellig om alle andere VSO-ers uit Cambodja weer te treffen. Maar goed, later eventueel een verslag over deze bijeenkomst. Nu eerst een neuzel tussenblog over de rijstoogst. Met voor de liefhebber van foto's een update op Martins fotoblog.

Inmiddels zijn een groot aantal rijstvelden geoogst en verandert het landschap van nat en groen in rap tempo naar droog en geel.
Dit in tegenstelling tot de Kratie provincie waar men door irrigatie van het water overal nog groene rijstvelden heeft. Het zou een zegen zijn voor Stung Treng wanneer de grond hier geschikt zou zijn voor slootjes. Maar dat is het niet. Het water verdwijnt razend snel vele 10-tallen meters diep de grond in wat een dor droge bovenlaag oplevert.

 

In juli hebben we een blog geschreven over het planten van de rijst. Nu is het tijd voor de oogst. Vorig jaar waren we nog niet zo alert want voordat we het toen goed en wel door hadden was alle rijst van de velden verdwenen. Martin is vastbesloten dat dit hem deze keer niet zal overkomen. Dat betekent opnieuw rondjes langs de velden. Met name het werk op de grote boerderij net buiten Stung Treng wil hij niet missen. Daar staan immers een paar door hem zelf geplante plantjes. Wanneer hij gaat kijken blijkt dit stukje van het veld echter al te zijn geoogst en verder is er op de velden niemand te bekennen. Richting Kamphun dan maar.

Bij de rijstvelden van Kem Khouy, waar we samen met ICS de hygiëne workshop hebben gegeven, ziet Martin een vrouw moederziel alleen in het rijstveld bezig. Hij zet de brommer langs de kant en wandelt over de kleine dijkjes in haar richting. 

Waar de dijkjes tijdens het regenseizoen voor droge voeten zorgen, vormen ze nu kleine paadjes door de velden. 

Ze lacht Martin vriendelijk toe en knikt wanneer hij vraagt of hij een foto van haar mag nemen. Misschien herkent ze hem van het planten want Ans ziet thuis dat hij deze vrouw ook gefotografeerd heeft met haar voeten in het water. Dezelfde fleurige zonnehoed. Nu staat er op dit veld geen water meer en is het een droge en warme bezigheid. Ze zal toch niet in haar eentje het gehele veld moeten maaien?

Het is duidelijk dat ook het oogsten van rijst hier met de hand gebeurt. Er zijn geen tractoren of andere machines aanwezig. Hoewel de velden voor het grootste deel droog zijn is de grond op veel plaatsen toch nog wel zacht.
Een gewone tractor kan er niet rijden maar met een soort schoepraderen als wielen zou dit, net als bij het ploegen, wel moeten kunnen. De hoofdreden is een gebrek aan geld. Machines zijn duur en Stung Treng is arm. Alle vrouwen gebruiken een kleine handsikkel. Ze pakken een bosje rijststengels met de ene hand en snijden met de andere soepel de rijstaren. Er blijven relatief lange stoppels in het veld achter. Waterbuffelvoer en grondstof voor het volgende jaar.

Behoorlijk scherp zo’n sikkel. Martin vraagt zich af waarom ze geen zeisen gebruiken. Met een zeis heb je toch een veel groter bereik? Geen idee. We hebben in Cambodja nergens een zeis gezien.

In tegenstelling tot het planten is het oogsten een meer eenzame bezigheid. Geen grote groepen vrouwen die in rap tempo de plantjes in het waterige veld plaatsen maar her en der verspreidt eenlingen of tweetallen die in de velden bezig zijn. Ondanks de felle zon zijn de vrouwen opvallend dik gekleed. Vanzelfsprekend draagt iedereen een brede hoed. Hoofdbedekking is belangrijk om te voorkomen dat men een zonnesteek oploopt. Iets wat gemakkelijk kan gebeuren getuige de duizelingwekkende ervaringen van verschillende Britse ICS meiden. Maar daarnaast dragen ze jassen met lange mouwen en handschoenen. De droge rijstplanten blijken nogal scherp en veroorzaken makkelijk kleine snijwondjes. 

Al met al een droge en bloedhete bezigheid. Martin wandelt een uurtje door de rijstvelden bij Kem Khouy en hij is blij dat hij een flesje water bij zich heeft. Op de smalle dijkjes liggen her en der flesjes, keteltjes en bakjes water. Het lijkt hem nauwelijks genoeg gezien de lange uren die men in de brandende zon werkt.

Het is in Cambodja kinderen toegestaan vanaf 12 jaar op het veld te werken. Maar ja, wat doe je als moeder wanneer jezelf rijst moet oogsten? Duidelijk dat je een kind niet alleen thuis laat.
Jong geleerd is oud gedaan.

De afgesneden bundeltjes rijst liggen overal door het veld verspreid. Ze worden door mannen bij elkaar gebonden en naar een verzamelplaats gebracht. Daar liggen ze op grote stapels verder  te drogen tot het moment dat ze gedorst kunnen worden.

De volgende dag opnieuw zien of er in Stung Treng geoogst wordt. En ja, bij de grote boerderij is men nu wel bezig om te oogsten. Enigszins moeizaam worstelt Martin zich door de greppel en het krakkemikkige hek. Voorzichtig aan want het geeft geen pas om door het hek te zakken. Martin is blij wanneer hij ziet dat dezelfde vrouw aan het oogsten is die in juli met de jonge rijstplantjes in de weer was. Hij vraagt zich af of ze de vrouw is van de hoofdboer want ze is bij alle werkzaamheden betrokken.

Wanneer ze wegloopt en een fles water aan haar mond zet om te drinken kan Martin het niet laten om te vragen of ze dit nogmaals wil doen zodat hij een portret van haar kan maken. Ze lacht hem gul toe en knikt. Wat ze vervolgens zegt kan Martin niet verstaan.
Ze wijst naar zijn camera en vervolgens naar zichzelf. Oké, wil ze een afdruk hebben? "Cha" (ja). Blijkbaar heeft ze de foto’s die Martin aan de boer heeft gegeven gezien. Natuurlijk mag ze een afdruk. Maja komt in januari naar Stung Treng en die kan dan wel wat Hema afdrukken meenemen. Tevreden pakt ze nogmaals de fles en zet hem aan haar mond. Dank.

Ze wijst wat verder het veld in waar een aantal anderen ook aan het oogsten zijn. Ze geeft de route over de dijkjes aan en maakt duidelijk dat ze vindt dat Martin ook daar wat foto’s moet maken.
Ze roept wat naar de mensen, wijst op hem, en gehoorzaam wandelt hij over de dijkjes naar hen toe. Later, bij het bekijken van de foto’s veronderstelt Martin dat dit misschien haar dochter is. Haar man en twee dochters?? Hoe dan ook. We zullen deze foto’s ook maar laten afdrukken.

Later ziet Martin haar opnieuw. Nu bezig met de rijst die ze op het terrein van de boerderij aan het dorsen zijn geweest. Superieure kwaliteit rijst. Vanzelfsprekend. Hij vraagt of die rijst misschien ook richting Phnom Penh gaat maar dit wordt ontkennend beantwoord. Nee, alles blijft in Stung Treng. De rijstoogst van Cambodja is lokaal. Een groot deel wordt door de families van wie de rijstvelden zijn opgegeten. Een deel gaat naar de lokale markt en een deel wordt bewaard om volgend jaar uitgezaaid te worden.
Geen kans dat we Cambodjaanse rijst in de Nederlandse supermarkten tegenkomen.

Wanneer we met Machtelt en Pieter langs deze boerderij rijden zijn alle velden inmiddels geoogst. Het is duidelijk dat deze boer als eerste heeft geplant en nu als eerste heeft geoogst.

Bij Kem Khouy zien we op de terugweg na het bezoek aan het Health Centrum een groep bezig met het dorsen van de rijstaren.
Dit gebeurt machinaal. Omdat het misschien de enige keer is dat we het dorsen in bedrijf zien kan Martin het niet laten de terugreis naar Stung Treng te onderbreken. Machtelt en Pieter willen op hun bezoek zien wat we doen? Voor Martin is dat onder andere foto’s maken van Cambodjanen.

Hij is blij dat hij de hele cyclus van de rijstbouw in Stung Treng heeft kunnen volgen. Ja, een van de voordelen van langer dan een jaar op dezelfde plek verblijven is dat we een mooi beeld krijgen van het Cambodjaanse ritme. Het hele land eet driemaal daags rijst maar de productie van rijst in Stung Treng is samengebald in een paar weken rond het regenseizoen. Typisch een periode dat de doorsnee toerist afwezig is.

  

Li Hai