Ans en Martin

Kampuchea

Terwijl Ans aan de slag is met de studenten in het ziekenhuis is Martin in Phnom Penh.

Zondagochtend arriveert hij om 6.45 uur bij het busstation om te constateren dat de bus naar Phnom Penh al vertrokken is. Daar wordt hij niet vrolijk van en mopperend rijden we naar Polen om te vragen of hij de minivan voor ons wil bellen om te zien of er een mogelijkheid is om om 13.00 uur te vertrekken. Er is nog een plekje vrij en dus vertrekt Martin ’s middags. De minivan heeft een kortere reisduur dan de bus. Hij rijdt sneller, neemt een kortere route en maakt geen tussenstops. Toch geeft Martin de voorkeur aan de gewone bus. De minivan rijdt gewoonlijk ’s nachts. Rond een uur of 3 word je opgehaald en dat is een tijd waar Martin niet van houdt. Het lijkt leuk om vroeg in de middag te arriveren maar het volgepropte busje is weinig comfortabel en de rammelende nachtrit en het gebrek aan slaap maakt dat hij twee dagen afgemat en duf is. Daarnaast vindt Martin het gevaarlijk. De chauffeur van deze zondagmiddag presteert het om in een kleine 6 uur naar Phnom Penh te scheuren. Met zijn hand op de claxon probeert hij alles en iedereen te passeren. Een aantal honden weet hij remmend en sturend ternauwernood te ontwijken. Voor een koe en een mens moet hij vol in de remmen om een aanrijding te voorkomen en over het gevaar van tegenliggers zullen we maar zwijgen.

Nee, Martin geeft de voorkeur aan de gewone bus die er 10 of 11 uur overdoet. 

Het is fijn om Annemiek te zien. We gaan een biertje drinken in het buurtcafé en kletsen de avond verder weg.

Annemiek is het inmiddels gelukt om kaartjes voor de voetbalwedstrijd te kopen dus daar hoeft Martin op maandag niet achteraan. Hij neemt op maandagochtend een tuk-tuk naar het VSO kantoor om de bonnetjes en andere administratieve zaken van Ans weg te brengen en wandelt vervolgens door een warm Phnom Penh op zoek naar hechtnaalden en tekenspulletjes. 

Hij is blij dat hij in een grote kantoorboekhandel een kneedgum weet te vinden, een setje prima potloden (H2, HB, B, B2, B4, B6) en een fraai Chinees schetsboekje. Voor Cambodjaanse begrippen is de $5,= die hij moet betalen veel geld maar hij schat in dat een zelfde assortiment in Nederland heel wat duurder is. Tevreden gaat hij bij de Pagode aan het eind van Annemieks straat een flesje water drinken en kijkt hij naar een groepje Cambodjanen wat een variant van schaken zit te spelen. Pagodes zijn een oase van rust in het krioelende stadsleven.

’s Avonds wanneer Annemiek terug is van haar werk gaan we terwijl de regen begint te vallen in de stad bij een Irakees eten.

De temperatuur begint in Cambodja inmiddels wat te zakken. Annemiek beschikt over airco in haar slaapkamer. Dit maakt dat het aangenaam koud is om te slapen. Al is alles maar relatief natuurlijk. Haar slaapkamer is inderdaad lekker koud vergeleken met de woonkamer. De airco staat op 25 °C en grappig genoeg ervaren we dat dus als koud.

Dinsdag is een druilerige dag in Phnom Penh. Martin doet wat boodschappen en blijft verder lekker in Annemieks huisje. Wat lezen en de tekenspulletjes uitproberen door de monnik met paraplu op de kaft van de Lonely Planet Cambodja na te tekenen. Het regenseizoen begint op gang te komen. Martin maakt zich wat zorgen over de wedstrijd van die avond. Het regent vanaf een uur of twaalf en wanneer de dikke miezer over zou gaan in een echte tropische bui dan stroomt de stad en het voetbalveld over. Gelukkig wordt het om een uur of 5 droog.

Tijdens het ritje met de tuk-tuk pikken we een collega van Annemiek op en lopen de straten langzaam vast. Altijd leuk om in een grote menigte richting het stadion te trekken. We kopen wat blikjes bier (geen probleem in het stadion) en snacks bij de supermarkt en voegen ons in de stroom. Jonge Cambodjanen, blauwe voetbal shirts, hier en daar een vlag en overal lachende gezichten. Cambodja – Afghanistan, 2^e kwalificatie voorronde voor het WK in 2018.

Het nationale stadion in Phnom Penh is een grote betonnen bak waar schijnbaar zo’n 50.000 man in kunnen. Wij hebben voor $10,= kaartjes voor de hoofdtribune. De kaartcontrole verloopt eenvoudig en in een mum van tijd zijn we binnen. Er zijn geen genummerde rijen en geen stoeltjes dus een ieder zoekt gewoon een plekje op het beton om te gaan zitten. 

Ondanks dat Cambodja vorige week kansloos met 4-0 van Singapore heeft verloren loopt het stadion helemaal vol.  De sfeer is prima. Het voornamelijk jonge publiek amuseert zich met de schallende muziek en het nemen van ‘selfies’. Tijdens de volksliederen is men gepast stil (Afghanistan) dan wel klapt en zwaait men uitbundig (Kampuchea).

Binnen een paar minuten is het Martin duidelijk dat er van voetbalkwaliteit bij beide teams weinig te genieten zal zijn. De Afghanen lijken over een iets betere basistechniek te beschikken en zijn groter dus hij is niet optimistisch over de kansen van de kleine Cambodjanen. Dit gezegd hebbende heeft hij vervolgens genoten van de wedstrijd en met name van de reacties van het publiek. Ach, ach wat zijn wij in Nederland verwend en kritisch. Hier geen tactisch of technisch steekspel maar gewoon rennen, vliegen en je best doen. En eigenlijk geen overtredingen. Wel suffe ongelukjes door gebrek aan techniek maar geen enkele ‘professionele’ spel bedervende overtreding. Een verademing. 

Wanneer een Cambodjaanse verdediger per ongeluk een Afghaanse bal weet te onderscheppen door hem over de zijlijn de schieten wordt hij beloond met een groot applaus. Wanneer het iemand lukt om een bal aan te nemen, vervolgens met een hakje iets met die bal doet en hem prompt kwijtraakt is het publiek in extase over de aanname en het hakje. 

De wave rolt door het stadion en loopt niet vast op de eretribune. Massaal zwaait men met aanstekervlammetjes en er is voortdurend enthousiasme. Heerlijk. Je zou ze een doelpunt gunnen. Maar dat zit er niet in. Wel diep in de tweede helft een bal op de paal en dan slaan de Afghanen 5 minuten voor tijd toe. 0-1. BAH. Even is de sfeer op de tribune bedorven en zitten de Cambodjaanse spelers gebroken op het veld. Na de aftrap is het enthousiasme weer groot en zelfs na afloop blijven de mensen op de tribune. De verslagen Cambodjanen lopen een ereronde en een oorverdovend applaus en gejuich rolt van de tribune. 

Een eervolle nederlaag en een prima wedstrijd. Geen enkele reden voor gezeur of teleurstelling. Het was een mooie happening. Ja, ze kunnen nog een heleboel voetbal van ons leren maar zij beleven meer lol aan een wedstrijd dan wij. Het zijn een soort vrolijk lachende Feyenoordsupporters tot de 10^e macht.  Het is mooi om te zien hoe ze met z’n allen achter hun Kampuchea staan. De volgende tegenstander in oktober is Japan. Kijken of ze dan weer zo vrolijk zijn.

Woensdag gaat Martin met Annemiek mee naar haar werk. Zij heeft geregeld dat zij deze dag in de rechtszaal moet werken. Een zittingsdag van het ECCC, Extraordinary Chambers in the Court of Cambodia, ofwel het Khmer Rouge Tribunaal.

Het tribunaal is werkzaam aan twee hogerberoepzaken.  

Nuon Chea (brother number two) en Khieu Samphan, beiden lid van de communistische partij Kampuchea en naaste medewerkers van Pol Pot zijn veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf wegens misdaden tegen de mensheid maar nu loopt het hoger beroep. 

Volgens Annemiek en haar collega’s heeft Martin geluk. Er staan 3 getuigen verklaringen op de rol en hij krijgt de kans om alle betrokkenen in actie te zien. Toeschouwers kunnen plaatsnemen op de publieke tribune. Fototoestel is verboden, net als sigaretten, drinken en kauwgum. Aan het begin van de dag zit Martin samen met twee Cambodjanen achterin de zaal. De rechtbank is door een glazenwand afgescheiden van de publieke tribune, er hangen televisie schermen en speakers. De eerste getuige is een man die tijdens de Pol Pot periode verantwoordelijk was voor de rijstverdeling in een dorpje waarbij een dam werd aangelegd. Hij is opgeroepen door de verdediging en getuigd over zijn werkzaamheden als opzichter. Hij heeft 50 man onder zich en zij zijn verantwoordelijk voor de aanleg van een dam. ‘Nee, hij heeft geen executies gepleegd’ en ‘Ja, hij heeft zijn best gedaan om het spaarzame voedsel eerlijk te verdelen.’ 

Tijdens zijn verhaal wordt de eerste grote groep Cambodjanen door de bewakers de publieke tribune opgeleid. Bedeesd en onder de indruk van de rechtszaal schuifelen ze door de rijen naar hun stoelen. Onder hen zijn relatief veel jongeren die zelf het Khmer Rouge regime niet hebben meegemaakt. Het geluid op de tribune is in Khmer en zij kunnen de rechtsgang goed volgen. Wanneer iemand aan het woord is zoemt het televisiebeeld in zodat ook de getuige, die met zijn rug naar het publiek zit, goed te zien is. Martin heeft een koptelefoon waarop hij de simultaan vertaling in het Engels krijgt waardoor ook hij vraag en antwoord goed kan volgen.

De tweede getuige is een zogenaamde ‘Civiele partij’. Slachtoffers van het regime mogen komen getuigen over hun lijden en verwondingen en hun vraag aan de rechters voorleggen. Op de publieke tribune zitten inmiddels zo’n 300 Cambodjaanse toeschouwers.

Het verhaal van deze vrouw gaat over het werkkamp waar zij met enkele duizenden lotgenoten moet werken aan de aanleg van een vliegveld. Weinig tot geen eten, sjouwen met 50 kg wegende zakken cement, grond afgravingen, werk- en leefomstandigheden etc. Al met al een emotioneel en ontroerend betoog. Voor haar zaak is relatief weinig tijd uitgetrokken dus alle partijen (Civiele partij, aanklagers en verdediging) komen aan bod.

Na de middagpauze gaat haar getuigenis verder en is er een nieuwe groep publiek. Ongeveer 200 toeschouwers waaronder een groep monniken. Opvallend is dat deze monniken op hun stoelen blijven zitten terwijl alle anderen moeten opstaan bij de binnenkomst van de rechters.

Tot slot van haar verhaal mag de vrouw aan de rechters verklaren wat haar persoonlijke klacht is. Huilend vertelt ze zich bedrogen te voelen door het regime. Er was beloofd dat er vrijheid en overvloed voor de mensen in Kampuchea zou zijn. De Communistische heilstaat bracht haar echter dwangarbeid, uithongering, angst en een gebroken lichaam. Zij vraagt de rechters om gerechtigheid. “Waar was de vrijheid die ons beloofd werd??”

Aan het einde van de zittingsdag begint men aan het verhoor van een oudere man. Hij is boer maar was een militair in het leger voordat Pol Pot met zijn Khmer Rouge Cambodja veroverde. Zijn zitting zal in de volgende dagen verder gaan.

Martin is onder de indruk van de rechtbank. Natuurlijk ervaart hij vaderlijke trots om Annemiek te zien zitten maar hij luistert de hele dag geboeid naar de vragen en antwoorden. Mooi is dat er zo’n 500 Cambodjanen deze dag bijwonen. Volgens Annemiek is dat iedere zittingsdag het geval dus dat betekent dat vele 10.000-en deze rechtsgang kunnen volgen. Of het tribunaal succesvol is valt moeilijk te beoordelen want het is een complex machtsspel. Iets waar Annemiek uitvoerig over kan vertellen.

Martin heeft genoten van zijn bezoek aan Annemiek. De busreis terug naar Stung Treng duurt zo’n 10 uur. Op vrijdag arriveren de VSO-ers uit Nederland om de opnames voor de Socuteraspot te gaan maken. Gisteren, zaterdag een vakantiedagje. Een dagje met de boot op de rivier. En ja hoor, het regent. Voor het eerst sinds ons verblijf in Cambodja. En ja, ook nu zondagochtend regent het stevig. Het regenseizoen is begonnen.

Volgende week een blog over VSO Nederland in een nat Cambodja.

Li Hai