Ans en Martin

Pchum Ben

Het land ligt plat wegens nationale feestdagen. Dit geeft ons de tijd om opnieuw te acclimatiseren. En die tijd hebben we nodig ook. Nederland went heel wat makkelijker. Blijkbaar zijn twee maanden Hollandse temperaturen voldoende om het nu lastig te hebben met het tropische Cambodja. Martins darmen zijn 3 dagen van slag geweest maar Ans blijft vooralsnog gespaard. Zij worstelt zich zuchtend door de VSO administratie formulieren en loopt vast bij het zoeken naar de gewenste getallen zoals het aantal bevallingen in ziekenhuis en gezondheidscentra of het precieze aantal studenten op het RTC. Aangezien alle instellingen in Cambodja gesloten zijn is het nog even wachten. 

Het zal ons benieuwen of ze volgende week wel aanwezig zijn.

Sovann, Ans haar vorige assistente is 3 weken geleden bevallen van een zoon, Sothi,  en we willen op kraamvisite. Jammer genoeg moeten we haar  in het ziekenhuis opzoeken. De ontvangst op de kraamafdeling is hartelijk maar Sovann is daar niet aanwezig. We vinden haar samen met haar man Chenda en de pasgeborene zittend op een hard bed op de kinderafdeling. Het is er tropisch warm maar Sovann heeft een muts op haar hoofd en een kruik onder haar benen.  Ze zijn blij om ons weer te zien en de bevalling blijkt soepel en snel ( 4 uur) te zijn verlopen. 

Wat baby Sothi mankeert is ze onduidelijk. Hij heeft een infuus in zijn voetje en ze hebben zwarte pilletjes gekregen die hij samen met de borstvoeding naar binnen moet werken. De dokter schijnt wel iets gezegd te hebben maar de communicatie tussen arts en patiënt laat in Cambodja nog al te wensen over. Hij heeft koorts gehad en zijn buikje is opgezwollen. Laten we maar hopen dat de zwarte pilletjes hun werk doen en ze snel weer naar huis mogen.

Wij zijn teruggekeerd in een rustig en enigszins verlaten Stung Treng. 

De monniken in de pagode aan de overkant van de straat zijn echter minder rustig en al vroeg in de weer. Om  4 uur in de ochtend schallen hun geprevelde gebeden versterkt door de luidsprekers onze slaapkamer binnen.

Wanneer er later op de grote trom geslagen wordt is dat het signaal voor Martin om een kijkje te gaan nemen.

Het is de laatste dag van Pchum Ben en de Cambodjanen komen massaal naar de pagode met hun offergaven.

Pchum Ben is misschien wel het belangrijkste religieuze feest in Cambodja. Het festival duurt 15 dagen. Het tijdstip van de viering is gerelateerd aan de maankalender. Het begint met volle maan en de afsluiting en het hoogte punt van de viering is met de donkere maan. En dat was deze week want het is pikkedonker ’s nachts. De nationale feestdagen omvatten deze laatste dag.  

Gedurende deze dagen worden de Cambodjanen geacht om hun overleden voorouders te eren door voedsel te offeren. Aangezien deze rituelen bij voorkeur plaatsvinden in de familiepagode trekken de Cambodjanen naar hun thuisprovincies. In de praktijk betekent dit dat de steden en ook ons kleine Stung Treng leeglopen.

Het offeren van voedsel is een van de oudste en het meest algemene ritueel in het boeddhisme. Tijdens het Pchum Ben festival brengt men voedsel naar de monniken om de ‘hongerige geesten’ , die hun voorouders of overleden familieleden zouden kunnen zijn, te voeden. De offergaven kunnen het karma van zowel de gever als de ontvanger verbeteren. ‘Hongerige geesten’ zijn die geesten die het dichtst bij de stap zijn naar een nieuwe incarnatie. Hun karma is niet goed omdat zij in een vorig leven misschien te hebzuchtig, afgunstig of jaloers geweest zijn.  

De andere vormen van geesten hebben een zondiger leven geleid en hebben geen baat bij het voedsel wat geofferd wordt.  Hun karma is nog slechter dan dat van de hongerige geesten. Aangezien de geesten niet instaat zijn om zichzelf te voeden zijn ze afhankelijk van de offergaven en de monniken die als tussenpersoon dienen om deze geesten van het voedsel te voorzien.

Het voert wat ver om hier het idee van karma, reïncarnatie en het boeddhistische levenswiel uit te diepen maar laten we er voor het gemak maar vanuit gaan dat dit voedsel de ‘hongerige geesten’ verder helpt op hun pad naar een volgende fase.

Gezien de enorme hoeveelheid voedsel die gebracht wordt is het onmogelijk dat de monniken dit allemaal zelf opeten. Schijnbaar worden ze wel geacht om van iedere dis minimaal een hap te nemen wil het zijn functie voor de hongerige geesten hebben. De met name arme bevolking kan vervolgens zelf ook aanschuiven.

Mooi is dat het voor Martin geen enkel probleem is om bij de pagode rond te kijken en nieuwsgierig de dienst te volgen. De mensen knikken hem vriendelijk toe en hij krijgt een flesje water aangeboden. De hoofdmonnik slaat hem echter wel over wanneer hij met zijn gewijde water de aanwezigen zegent en waarschijnlijk niet alleen om Martins fototoestel te sparen.  Maar het geheel is de moeite waard. De veelal vrouwelijke gelovigen dragen hun mooiste sarongs en witte blouses.

Een ieder heeft draagbare stapelpannetjes met eten bij zich en er worden naast het wierook opvallend veel kaarsen gebrand. Wat maakt dat er zoveel meer vrouwen dan mannen dit soort religieuze erediensten bijwonen?

Hoe dan ook, het idee is dat gedurende deze periode de poorten van de hel geopend zijn en de scheidslijn tussen de levenden en de doden dun is.

Dat wij wierookstaafjes krijgen van de vrouw uit het winkeltje en de huisbaas ons een traditioneel gerecht van kleefrijst gewikkeld in bananenblad brengt komt door Pchum Ben in een breder perspectief te staan. Deze verdienstelijke daden gaan duidelijk verder dan een hartelijk welkom. Het is tevens een mooie wijze om hun karma en dat van hun overleden voorouders te verbeteren.  

Pchum Ben is een typisch Cambodjaans feest maar ondanks alle verschillen in verschijningsvorm levert het associaties op met het katholieke verschijnsel van ‘aller heiligen, aller zielen’. De aandacht voor de overledenen,de gebeden en het onderhouden van graven staan dan centraal. Ook hier zijn de rituelen een middel om de zielen een stapje verder te helpen uit het vagevuur te komen. Kijkend naar het uitdelen van voedsel (snoep) tijdens Halloween, wanneer de geesten op aarde ronddwalen, maakt de overeenkomst nog groter.

Het wordt herfst en de oogsten zijn binnen. De natuur sterft af, tijd voor reflectie en aandacht voor het onvermijdelijke einde. Wereldwijd zijn mensen gewoon mensen en hun religieuze behoeften, bijgeloof en rituelen zitten diep en lijken redelijk universeel.  Het moderne en wat zwaarmoedige protestantisme steekt schril af bij de uitbundige rituelen die we bij andere vormen van religie kunnen aanschouwen. Hebben moslims gedurende deze tijd een gelijkwaardig ritueel? Het zou ons niets verbazen.

Maar goed, van herfst en het binnen halen van de oogst is hier in Cambodja nog geen sprake. Het regenseizoen loopt langzaam op haar einde en de temperaturen dalen wat maar alles groeit en bloeit. Het regenseizoen is getuige de waterstand in de rivieren en greppels minder geweest dan vorig jaar. Wel zien we op de velden de rijst groeien en het landschap is in twee maanden tijd ongelooflijk groen geworden.

Li hai